Bünyan’ın Kısa Tarihçesi
Bünyan ilçesi Kayseri ilinin kuzeydoğu istikametinde 40 km mesafede yer alır. El dokuma halısı ile meşhurdur. İlçe ve çevresi oldukça eski bir yerleşim yeridir. Sultanhanı köyünde bulunan ateş sunağı Tabal döneminden kalmıştır (M.Ö. 1200’deki Hitit dönemi). Bünyan Sümerbank Fabrika inşaatında bulunan paralar bölgenin Abbasi ve Romalılar için de önemini göstermektedir. Roma ve Bizans döneminde ‘Korama (Koramaz)’ adlı dağın yakınında ‘Karkama (Gergeme / Doğanlar)’ ve ‘Sermousa (Bünyan)’ adlı yerleşim yerleri vardır. Bölge Selçuklu döneminde de faal olmuştur. Sultanhanı köyünde 1232-36 arasında yapılan ‘Sultan Hanı’ ile ‘Karatay Kervansarayı’ tarihi ticaret yolunun buradan geçtiğini göstermektedir. Bünyan ilçe merkezindeki Ulu Camii de bir asır sonra inşa edilmiştir (1333). Samağar köyünün adı ise bölgeye gelen İlhanlı komutan Samağar Noyan’dan gelir (1265-77). Osmanlı kaynaklarına göre de Bünyan’da ‘Sarımsaklı Yörükleri’ yaşamaktadır. 16 yüzyılda Bünyan, Koramaz nahiye merkezi ve Sarımsaklı köyü olarak kayıtlara geçmiştir. 1500’lü yıllarda burada 5-600 kişi yaşamakta olup halk genelde tarım ve hayvancılık ile uğraşmıştır. Ayrıca 2 bezirhane ve 4 de değirmen mevcuttur. Bu dönemde doğuda çıkan ‘Şahkulu isyanı’ sonucu bölgede bir savaş olmuş ve Başvezir Hadım Ali Paşa hayatını kaybetmiştir (1511). Sonraki yıllarda da bölgeye yeni yerleşimler olmuştur. Bunlar arasında Horasan’dan gelen Serdengeçti Ahmet Ağa da vardır (1710-20) ve İran ile yapılan Tebriz savaşına katılmıştır. Ahmet Ağanın oğlu Ömer Ağa 1785’de meşhur konağı yaptırmıştır. Bu konak şato gibi ve etrafı kalın duvarlarla kaplı bir yapıdır. Ömer Ağa’nın torunu Derviş Ağa ise1877’de Derviş Ağa Camiini yaptırmıştır. 1868 yılında Sarımsaklı köyü (Bünyan), Sivas ilinin Aziziye ilçesine bağlı bir nahiye olur. 1895’de ‘Bünyan-ı Hamid’ (Hamid’in yapısı/eseri) adıyla Sivas’a bağlı bir ilçe olan Bünyan, 1911’de Kayseri’ye bağlanmıştır. 1908 Meşrutiyet ilanı sonrası da Hamid adı atılarak Bünyan şeklini alır. Bünyanlılar, Milli Mücadeleye özellikle ‘Kayseri İntikam Alayı’ içinde büyük destek vermişlerdir. Bünyan, Develi ve İncesulu gönüllülerin birer bölükle katıldığı bu alayda Bünyan eşrafından: Belediye Başkanı Nail Ağa (Meram), Müftü Nuh Efendi (Özsoy), Hoca Tahsin, Abidin Ağa (Arar), Elbaşılı Karabey, Gergemeli Osman Ağa (Kaplan), Ethem Ağa (Oğuz) da yer almıştır. Bünyanlı Müderris Alim Efendi (Çınar) ilk mecliste Kayseri milletvekili olmuştur. Daha sonraki yıllarda ise: Reşit Turgut, Ziya Turgut, Sami Turan, Servet Hacıpaşaoğlu, Mehmet Göker, Atıf Hacıpaşaoğlu, M. Sedat Turan, Hasan Basri Üstünbaş, Nesrin Nas, Mustafa Duru, Fazıl Kahraman Bünyanlı milletvekili (ve senatör) olmuşlardır. 1926 yılında Bünyan Halı İpliği Fabrikası kurulmuştur. 1928’de ise Bünyan Hidroelektrik Santrali hizmete girmiştir. Bünsa Döküm Fabrikası ise 1974 yılında halk ortaklığı ile kurulmuş ve halen faal bir tesistir.
Bünyanlı (bilinen) ilk şair 16. yüzyılda yaşamış Koyun Abdal’dır. Ayrıca, 19. yüzyılda yaşayan Âşık Sıtkı (Memiş Hoca), Âşık Mustafa (1868-1941), Hamdi Üçok (1900-79), Behçet Kemal Çağlar (1908-69), Âşık Harbi (Adnan Türköz) (1925-82), Abdullah Akay (1930-…) Bünyanlı ünlü şairlerdendir. Bölge ve ilçeye özgü geleneksel oyunlar ise; Yüzük, Arap, Deve oyunu şeklinde belirtilebilir. Bünyan’da Oğuz Türklerine ait ‘Bamsı Beyrek’ gibi destansı hikâyeler de anlatılır. Diğer taraftan Bünyan ağırlaması, Sıktırma halayı, Omuz halayı, Üçayak, Temir ağa, Cirit havası gibi halaylar da çok meşhurdur. Nevruz gelin, Nar ağacı, Kayalar, Ayşem, Kozalı gelin, Çelebi, Ceviz oynamaya gelmiş gibi Adnan Türköz ve Zekeriya Bozdağ tarafından derlenen ilçeye özgü türküler de vardır. Burada ağıtlar uzun hava şeklinde söylenir. Bünyan’da yetişen milli güreşçi Ziya Doğan çeşitli uluslararası şampiyonalarda önemli başarılar elde etmiştir. Avrupa şampiyonluğu yanında Japonya’da dünya üçüncüsü de olmuştur (1963).
Kaynak: S. Burhanettin Akbaş’a ait yazı ve belgelerden H. Rıza Börklü tarafından özetlenmiştir.